Schokkend, maar waar: 90% (!) van de Nederlanders herkent online oplichting niet altijd
We shoppen online, betalen via apps, klikken op links van pakketbezorgers en krijgen dagelijks berichten binnen van diensten die we wél of niet gebruiken. Het voelt allemaal vertrouwd. Maar dat vertrouwen blijkt gevaarlijk: uit nieuw onderzoek blijkt dat Nederlanders veel slechter zijn in het herkennen van online oplichting dan we zelf denken. En ja, ook jij maakt je er wellicht schuldig aan.
Volgens het onderzoek van Verian, in opdracht van de Rijksoverheid, herkent slechts 6 procent online misleiding écht consequent. Toch zegt de helft van de Nederlanders goed tot heel goed te zijn in het onderscheid tussen echt en nep. Een pijnlijke mismatch, die laat zien hoe kwetsbaar we zijn voor steeds slimmere trucs van online criminelen.
Overschatting en technologische voorsprong van oplichters
Dat zelfvertrouwen blijkt misplaatst, en niet zo’n beetje ook: 42 procent van de Nederlanders overschat zichzelf als het gaat om het herkennen van online oplichting. De kloof tussen vertrouwen en realiteit wordt bovendien groter door de opkomst van AI en andere nieuwe technologieën. Denk aan hyperpersoonlijke berichten, misbruik van gelekte data en deepfakes die nauwelijks van echt te onderscheiden zijn.
Maar liefst 73 procent van de Nederlanders verwacht dat technologische ontwikkelingen het nog moeilijker gaan maken om oplichting te herkennen. En bijna één op de drie maakt zich op dit moment al zorgen om opgelicht te worden.
Foort van Oosten, minister van Justitie en Veiligheid, waarschuwt: Veiligheid. “Doordat het verschil tussen echt en nét echt zo klein is, en veel mensen zichzelf overschatten, lopen we meer risico dan we vaak denken. En juist daarom kan het iedereen overkomen.”
Jongeren klikken én vertrouwen sneller
Opvallend is dat vooral Nederlanders onder de 34 jaar gevoeliger blijken voor online misleiding. Ja, echt waar. Zij:
- beoordelen nepberichten vaker als betrouwbaar dan 55-plussers;
- klikken sneller op verdachte links;
- vinden zichzelf óók vaker goed in het herkennen van oplichting.
Het vertrouwen is dus groot, maar de waakzaamheid juist kleiner. En dat terwijl jongere doelgroepen online het meest worden blootgesteld aan risicovolle situaties. Zorgwekkend is het dus zeker.
Deepfake van Victor Mids: helft trapt erin
Om te testen hoe goed we écht zijn, kregen deelnemers realistische voorbeelden te zien: van Whatsappjes en sms’jes tot webshops en video’s. De helft zag echte berichten, de andere helft een vervalste variant, gemaakt met hulp van o.a. ethisch hacker Yusuf Onay (DIVD).
Een van de meest opvallende voorbeelden: een deepfake-video van illusionist Victor Mids. In de nepvideo werd een gemanipuleerde boodschap toegevoegd. Het resultaat? 50 procent van de kijkers had niet door dat het nep was.
Victor Mids zegt er zelf het volgende over: “Als illusionist speel ik in feite hetzelfde spel als wat je vaak ziet bij online oplichting: iets wordt als ‘echt’ gepresenteerd, waardoor je wordt misleid. Je brein maakt ergens in je besluitvorming een verkeerde aanname, en voor je het weet heb je bijvoorbeeld geklikt op een foutieve link. Ik vond het verbijsterend om te zien dat de helft van alle deelnemers niet doorhad dat er een deepfake van mij was gemaakt.”
De signalen zijn er wel, mits je de tijd neemt
Volgens cybercrime-specialist Yoanne Spoormans (politie) blijven er, ondanks alle technologische snufjes, altijd waarschuwingssignalen:
- Er wordt tijdsdruk gecreëerd (“Direct betalen”, “Laatste kans!”).
- Het bericht wil je snel laten handelen, voordat je kritisch kunt nadenken.
- De afzender lijkt vertrouwd, maar kleine details kloppen net niet.
Spoormans benadrukt: “Online oplichters proberen je te overtuigen snel te handelen, bijvoorbeeld om een noodsituatie af te wenden, of omdat een product bijna uitverkocht is. Door deze tijdsdruk kun je niet meer kritisch nadenken. Dus moet er per se snel gehandeld worden? Wees dan alert en doe een stap terug. Bouw tijd in om de feiten en de afzender te controleren. Vraag hierbij het liefst ook advies van iemand die je vertrouwt. Klopt het niet of twijfel je? Klik dan weg. En ben je toch opgelicht? Doe dan altijd aangifte bij de politie.”
Campagne: Laat je niet interneppen
De Rijksoverheid probeert met de campagne Laat je niet interneppen Nederlanders bewuster te maken van de risico’s. De kern is simpel: neem drie tellen voordat je ergens op klikt. Op laatjenietinterneppen.nl vind je praktische tips om online misleiding sneller te herkennen.
In samenwerking met Rijksoverheid
LEES MEER
